Hoe geven we ons verhaal over de Melkweg (en verder) opnieuw vorm?

Hoe evolueren melkwegstelsels? Wat was de ontstaansgeschiedenis van de Melkweg? En hoe scheppen we ons verhaal daarover? Prof. Amina Helmi – hoogleraar Dynamica, Structuur en Evolutie van de Melkweg bij het Kapteyn Instituut van de RUG – neemt je in deze lezing mee naar de tijd waarin de Melkweg zélf nog jong was. Er zijn vele miljarden sterrenstelsels zoals de Melkweg in het heelal. In die zin is ons melkwegstelsel niet bijzonder, maar het is wel het stelsel dat we het beste kennen omdat we het veel gedetailleerder kunnen bestuderen dan andere stelsels. Dankzij tal van nieuwe instrumenten en onderzoeken, die mogelijk gemaakt worden door de ESA-ruimtemissie Gaia  neemt deze buitenaardse speurtocht momenteel een hoge vlucht. De missie brengt de Melkweg tot in het kleinste detail in kaart, wat leidt tot een ware revolutie in ons begrip van de Melkweg. Met behulp van al deze nieuwe informatie kunnen we ons verhaal over de vorming van de Melkweg opnieuw vormgeven en als het ware een ‘galactische archeologie’ uitvoeren. Professor Helmi laat je zien welke vondsten er boven komen als je gaat graven in ruimte en tijd.

Hoe blijft de zorg en de zuster overeind?

De verpleegkundige beroepsgroep is regelmatig in het nieuws tijdens deze Coronacrisis. We zien ingepakte IC-verpleegkundigen hard werken als helden van de zorg. We lezen en horen dat zij vakantiedagen inleveren om de zorg draaiende te houden. Wat niet altijd goed over het voetlicht komt is dat niet alleen IC-verpleegkundigen het water aan de lippen staat, maar dat alle verpleegkundigen en verzorgenden in alle sectoren van de gezondheidszorg maar met moeite de zorg overeind kunnen houden.

Hoge uitstroom zorgprofessionals
Ook voorafgaand aan de Coronacrisis was er al sprake van een personeelstekort, en dat zal alleen maar erger worden als we niets doen. Verpleegkundigen beginnen als student gemotiveerd aan het beroep, maar een veel te groot deel van hen stapt al uit het vak tijdens of vlak na de opleiding, en soms nog nadat ze al jaren gewerkt hebben. Niet omdat ze het geen mooi beroep vinden, maar omdat ze het beroep niet kunnen uitoefenen zoals ze zich hadden voorgesteld en burn-out en gebrek aan compassie op de loer liggen. Daarnaast helpt het ook niet mee dat er nog steeds een traditioneel, ouderwets en genderbepaald beeld bestaat over het verpleegkundig beroep. Wat kunnen we doen om de zuster en de zorg overeind te houden?

Klimaat en de verbeelding

Mensen vertellen elkaar al duizenden jaren verhalen, in allerlei vormen. Door middel van verhalen geven we betekenis aan de wereld en verklaren die. Van de grotten van Lascaux, Griekse mythen en de Bijbel tot de romans van Tolstoj en Proust, series als The Crown en superheldenfilms: telkens worden op soms directe en soms symbolische wijze gebeurtenissen uit het echte leven verbeeld. Tegenwoordig zien we steeds vaker romans, films en kunstwerken langskomen die het klimaat en klimaatverandering representeren. Zulke ‘klimaatfictie’ of ‘klimaatkunst’ komt in allerlei vormen en maten. Wat vertellen deze verhalen ons over de tijd waarin we leven? Jesse van Amelsvoort vertelt erover tijdens deze Studium Generale Leeuwarden lezing.

Jesse van Amelsvoort
Jesse van Amelsvoort (1992) is literatuurwetenschapper en promovendus bij RUG/Campus Fryslân en redacteur van Armada. Tijdschrift voor wereldliteratuur.

The microbial pharmacy within us

We often talk about a “gut feeling” when we meet someone for the first time and we are told to “trust our gut instinct” when making a difficult decision. This is not just metaphorical, there is in fact science behind it. The gut is able to inform the brain all about what happens in the body. This is because the gut and the brain are connected by an extensive network of neurons, and a highway of chemicals and hormones.  As the bacteria in our gut processes the food we eat, they produce a huge number of chemicals, some of which end up in the bloodstream. These chemicals then circulate to the brain which can potentially affect how we feel. This is the focus of El Aidy’s research. In her research team, they study what chemicals are produced by gut bacteria, why the bacteria produce them, and whether they affect our health or interfere with the medication we take.

El Aidy
Sahar El Aidy is experienced in the gut microbiota, its metabolic activity, and interactions with the host immune, metabolic, and neurological functions.

Het Vrouwenbrein

Is er nu wel of geen verschil tussen de hersenen van de verschillende geslachten? Bestaat er een ‘vrouwenbrein’? Het is een spannende vraag en over het antwoord is men het zelden eens. Toch waagt psychiater en neurowetenschapper Iris Sommer zich er aan deze vraag te beantwoorden. Genuanceerd belicht ze het vrouwenbrein van vele kanten en onderzoekt ze de invloed van onder meer hormonen en opvoeding.

Het vrouwenbrein is gemiddeld 12 procent kleiner maar doet qua denkvermogen niet onder voor dat van mannen. Sterker nog: in sommige opzichten is een kleiner brein zelfs beter. Afmeting is niet het enige verschil, vrouwen hebben (gemiddeld) andere persoonlijkheidskenmerken, een ander stresssysteem, andere hormonen en een iets ander immuunsysteem. Hoe worden die verschillen tussen de seksen veroorzaakt? Wat gebeurt er wanneer iemand van geslacht verandert en hoe gaat de maatschappij om met meisjes en jongens, vrouwen en mannen? Bovenstaande vragen en meer beantwoorde Iris Sommer tijdens deze Studium Generale Leeuwarden lezing 18 maart 2021!

Prof.dr. Iris Sommer is psychiater en neurowetenschapper aan de faculteit Medische Wetenschappen/UMCG en directeur van Onderzoeksinstituut BCN Brain.

De biologie van menselijke relaties

Welke rol spelen hormonen in de relatie tussen ouders en kinderen, tussen geliefden en in de verhoudingen op de werkvloer? Wat is daarbij de rol van onze hormoonhuishouding? Wat doen die hormonen met ons brein? Wat zijn de gevolgen voor ons biologische systeem wanneer relaties verstoord raken? En misschien wel de belangrijkste vraag: wat zegt dit alles over ons, mensen? Relaties zijn voor mensen een biologische noodzaak. En in tijden van crisis neemt die noodzaak alleen maar toe. Al vroeg in de ontstaansgeschiedenis van de mens waren hormonen betrokken bij de omgang en het gevoel van verbondenheid met onze medemensen.

In zijn lezing, en naar aanleiding van zijn recent verschenen boek ‘Verbonden’, legt wetenschapper Peter Bos uit hoe dat precies werkt. Ons hormonale systeem, het resultaat van miljoenen jaren evolutie, maakt deze verbondenheid mogelijk, en dat is iets om te koesteren.

Peter Bos (1983) werkt als universitair hoofddocent pedagogische wetenschappen aan de Universiteit Leiden en doet onderzoek naar de invloed van hormonen op empathie en sociale binding. Hij woont met zijn vrouw en drie kinderen in Harderwijk.

Oil Spaces: The Global Petroleumscape in the Dutch Randstad

As a polycentric conurbation in the north-west of the Netherlands, the Randstad is a complex structure that has evolved over centuries under the influence of diverse and shifting actors. It overlaps with numerous economic spaces, including ones for oil. This lecture explores how oil companies with the support of public planning and private corporations have co-shaped the landscapes and mindscapes of the Randstad through transformation, transport, consumption, administration and promotion of petroleum in parallel with other actors creating a petroleumscape that consists of diverse evolving spatial patterns and built forms as well as mindsets.

Carola Hein elaborates on the above during the (online) Studium Generale Leeuwarden lecture that took place on Tuesday 26 January 2021.

Donald Trump and the Authoritarian Tradition in U.S. Politics

To what extent is the United States of America a democracy? The U.S. has often been touted as the greatest democratic nation on earth, yet the last four years demonstrated that a more authoritarian style of government is also part of the country’s political culture. Strongman sentiments have generally been relegated to the gothic regimes of Deep South states such as Louisiana, where “the Kingfish” Huey Long reached the zenith of his autocratic power during the 1920s and 1930s. But we can in fact track the development of American authoritarianism as a national phenomenon from the 1787 Constitutional Convention onwards. What does this history tell us about the present state of U.S. politics and what will the future look like?

Dr. Maarten Zwiers will answer some of these questions during the (online) Studium Generale Leeuwarden lecture on Tuesday 19 January 2021 starting at 8:00 PM!

Maarten Zwiers is assistant professor of History and American Studies at the University of Groningen. He is the author of Senator James Eastland: Mississippi’s Jim Crow Democrat (Louisiana State University Press, 2015), co-editor of Profiles in Power: Personality, Persona, and the U.S. President (Brill, 2020), and contributed to The New Encyclopedia of Southern Culture and the Mississippi Encyclopedia. His work appeared in Southern Cultures and The Southern Quarterly. He studied American Studies and History at the University of Groningen and the University of North Carolina at Chapel Hill and went to graduate school at the University of Mississippi on a Fulbright scholarship. His research focuses on rural history, regionalism, and (American) political culture, in particular the U.S. South.

How do you weigh an ice sheet? by Peter Kuipers Munneke

The planet is heating, and sea level is rising. But how do we actually measure sea-level rise? And where does it come from? Sophisticated satellite measurements and precise reconstruction of the climate of the past allow us to identify exactly the cause of the rising seas. We are now able to detect even the tiniest changes in mass of the big ice sheets of Antarctica and Greenland. This leads us to wonder what sea level has in store for the future. How long until we drown?

Peter Kuipers Munneke will answer some of these questions during the (online) Studium Generale Leeuwarden lecture on Tuesday 10 November 2020 20.00 o’clock!

Peter Kuipers Munneke (1980) has been studying the Greenland and Antarctic ice sheets at Utrecht University for over 15 years. Besides, he is a tv weatherman at NOS, the largest Dutch public broadcasting organization. He is engaged in scientific outreach, for example by making podcasts, theatre shows, and by appearing on radio and tv about weather and climate.

SGL lezing: Elkaar helpen bij verlies en verdriet

Je kunt op veel momenten in het leven met verlies worden geconfronteerd, zowel in je eigen leven als in je directe omgeving. Denk aan het sterven van een familielid of een collega, een echtscheiding, een ongeneeslijke ziekte, leven met iemand met een beperking, verlies van je werk. Is het normaal dat je je na maanden nog zo verdrietig voelt? Is het ooit mogelijk om weer van het leven te genieten? Reageert ieder mens op dezelfde manier? Misvattingen over adequaat omgaan met verdriet maakt dat velen er niet mee kunnen omgaan. Ook durven we vaak niet naar mensen in verdriet toe te gaan uit angst dat we verkeerd reageren. Hoe kunnen we omgaan met verdriet en hoe kunnen we familie, vrienden en collega’s ondersteunen?

Manu Keirse is emeritus hoogleraar aan de faculteit geneeskunde van de Katholieke Universiteit Leuven, is klinisch psycholoog en doctor in de geneeskunde. In België̈ en Nederland is hij vooral bekend vanwege zijn expertise rondom verlies en verdriet. Hij heeft meerdere boeken geschreven, waaronder Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener.

Herstel na COVID-19 intensive Care

Begin maart skiede Robert Coelen in goede gezondheid door de krakend verse sneeuw. Tot het Oostenrijkse dorp waar hij met zijn gezin verbleef plotsklaps in lockdown ging en hij halsoverkop naar Nederland moest vertrekken. ‘Madness to the extreme’ schreef Robert hierover op zijn Facebookpagina: ‘Waanzinnige gekte’. Niet veel later lag hij, getroffen door corona, in coma op de intensive care. 23 dagen lang balanceerde hij tussen leven en dood. Intensivist bij het Medisch Centrum Leeuwarden Christiaan Boerma weet als geen ander hoe ingrijpend een verblijf op de IC is, voor patiënten en naasten. Maar wat kan er gedaan worden om het herstel van deze patiënten te bevorderen? Dat is een vraag die onderzoeker Lise Beumeler dagelijks bezighoudt. Kijk deze Studium Generale Leeuwarden lezing terug over de ervaringen van de patiënt, de inzichten van een onderzoeker en de verwachtingen van een intensivist.